5 Dòng Men Truyền Thống Làm Nên Thương Hiệu Men Gốm Bát Tràng

5 dòng men gốm: Lam, Nâu, Trắng (Ngà), Ngọc(Xanh Rêu), Rạn là những dòng men đặc trưng của làng gốm Bát Tràng, để tạo ra những sản phẩm cực kỳ độc đáo.

1. Men lam 

• Đặc Điểm: đây là loại men sớm nhất được sử dụng tại Bát Tràng từ thế kỉ 14. Men lam là men gốm được cộng thêm với gốc màu là ôxít côban. Thợ Bát Tràng sử dụng men lam đồng thời với kĩ thuật dùng bút lông làm công cụ vẽ trên đồ gốm. Men lam không để trần như men nâu, mà bao giờ cũng được phủ lớp men màu trắng bóng, có độ thuỷ tinh hoá cao sau khi nung. Men lam có sắc độ từ xanh chì đến xanh sẫm.
• Ứng Dụng: men lam thường được dùng để vẽ trang trí những bát, âu, lọ, chân đèn gốm.

Gốm Bát Tràng trong thời kì đầu đã có nét riêng về dáng và hoạ tiết trang trí. Trong thế kỉ 14-15, những bát, âu lọ, chân đèn gốm hoa lam có nét chung dễ nhận là lỗi vẽ phóng bút, dù là vẽ phong cảnh, hoa dây lá hay vẽ rồng.  

Thế kỉ 16, gốm hoa lam Bát Tràng có sắc xanh đen. Men lam dùng để vẽ mây kết hợp với trang trí hình rồng nổi để mộc, vẽ cánh sen, các băng đường diềm các cặp chân đèn ngoài ra men lam dùng vẽ vào các hình trang trí nổi rồng, hoa dây và cánh sen của chân đèn và lư hương.

Thế kỉ 17 là thời kỳ kém phát triển của men lam. Trên 1 số chân đèn lư hương v.v… các hình vẽ chưa được chau chuốt và tình trạng men lam chảy nhoè. Trong khi đó những hình khắc chạm nổi, để mộc lại rất tỷ mỉ, trau chuốt.

Cuối thế kỷ 18, trong đỉnh cao về men rạn, Bát Tràng xuất hiện lối kết hợp trang trí nổi với vẽ lam như trên chân đèn, men lam được khôi phục trở lại trên đồ gốm Bát Tràng.

Thế kỷ 19, men lam được vẽ trang trí trên lư, choé, bình, lọ, bát hương, nậm rượn phủ men rạn trắng ngà hoặc đỉnh gốm, bình gốm men nhiều màu. Nét biểu hiện đặc trưng của men lam gốm Bát Tràng là sắc màu và lối vẽ, nhìn chung có sắc trầm. Dùng men lam vẽ phong cảnh sơn thủy, nhà cửa, lâu đài, nhân vật khá thành công trên bình. Men lam có sắc tươi dùng tô vẽ trang trí nồi trên đỉnh có thể là một trong số những tiêu bản gốm hoa lam đẹp nhất của gốm Bát Tràng ở cuối thế kỷ 19.

2. Men nâu

• Đặc Điểm: một trong số các loại men sử dụng đầu tiên ở Bát Tràng là men nâu, sắc độ màu của men phụ thuộc nhiều vào xương gốm (xương gốm Bát tràng dày và thường có mầu nâu xám). Men nâu có sắc độ đỏ nâu hay gọi là màu bã trầu (chocolate), men này không bóng, trên bề mặt men thường có vết sần.
• Ứng Dụng: Men nâu còn được dùng phủ toàn bộ rồi cạo bỏ phần men tạo thành đồ án hoa văn mộc.

Một trong số các loại men sử dụng đầu tiên ở Bát Tràng là men nâu, sắc độ màu của men phụ thuộc nhiều vào xương gốm (xương gốm Bát tràng dày và thường có màu nâu xám). Trên các đồ gốm có niên đại thế kỉ 14 đầu thế kỉ 15, men nâu được dùng tô lên các đồ án trang trí kết hợp với men nền màu trắng ngà bao gồm chân đèn, thạp, chậu, âu, đĩa…Men nâu có sắc độ đỏ nâu hay gọi là màu bã trầu (chocolate), men này không bóng, trên bề mặt men thường có vết sần. Men nâu còn được dùng phủ toàn bộ rồi cạo bỏ phần men tạo thành đồ án hoa văn mộc.

Thế kỉ 14, thợ gốm Bát Tràng đã biết hạn chế sự ảnh hưởng màu men nâu do mộc bằng cách vẽ men nâu trên lớp men trắng ngà để chuyển men nâu đỏ sang vàng nâu.

Trong các loại hình của nhóm đồ gốm men nhiều mâu thế kỷ 16–17, men nâu được dùng xen lẫn với men xanh rêu, men ngà, tạo ra các sắc độ khác nhau. Men nâu giữ vị trí các đường chỉ chia băng, tô lên hoa sen hoặc các hình rồng, đối với lư hương chữ nhật men nâu tô lên phần chân đế…

Các đồ gốm thế kỷ 18 tiếp tục sử dụng men nâu nhiều theo cách thức cổ truyền, một số nghệ nhân tìm tòi phát huy thêm để làm phong phú màu men này, đặc biệt trên cặp tượng hổ chế tạo khoảng năm 1740, men nâu dưới lớp men rạn tạo nên bộ da hổ có màu sắc đa dạng hơn.

Thế kỷ 19, men nâu dùng làm nền cho các trang trí men trắng và xanh. Những bình, lọ men rạn ngà, thể hiện đề tài trang trí: Ngư ông đắc lợi, tùng hạc, Tô Vũ chăn dê, Bát tiên quá hải… men nâu dùng để tô trên những thân cây tùng, cây liễu hoặc điểm thêm vào các dải mây, tà áo của Bát tiên. Thế kỷ 19 là thời điểm đánh dấu men nâu đã chuyển sắc thành một loại men bóng (thường gọi là men da lươn), sử dụng rộng rãi ở Bát Tràng cho tới tận ngày nay.

3. Men trắng (ngà) 

• Đặc Điểm: đây là loại men trắng, nhiều trường hợp ngả màu vàng ngà, bóng khi nhiệt độ nung cao nhưng cũng nhiều trường hợp có màu trắng xám, trắng sữa, đục.
• Ứng Dụng: Men trắng ngà được sử dụng để phủ lên men lam hay men nâu để trang trí. Nhưng cũng có nhiều đồ gốm Bát Tràng chỉ dùng men trắng ngà

Thế Kỉ 17, gốm Bát Tràng đạt đỉnh cao trong kỹ thuật trang trí nổi bao gồm hầu hết các thủ pháp kỹ thuật chạm trổ, dán ghép. Men trắng ngà thường được phủ lên rìa ngoài phần trang trí nổi, ít khi được dùng để phủ lên hình trang trí. Vì men trắng mỏng, xương gốm được lọc kỹ, có độ nung cao nên có chất lượng tốt, tuy nhiên 1 số sản phẩm có men phủ lên dày nhưng vẫn có vết rạn men.

Thế kỷ 18, men trắng ngà còn thấy sử dụng trên một số loại hình khác nhau cùng trang trí nổi. Những lư hương tròn được đắp nổi hình rồng và mặt nguyệt, phần còn lại phủ men trắng ngà.

Vào thế kỷ 19, gốm Bát Tràng chưa mất hẳn kiểu trang trí nổi để mộc, men ngà còn thấy sử dụng trên các loại bình, lọ, lư hương, tượng tròn. Bình gốm có nắp có các hình rồng mây và lục bảo trang trí nổi để mộc, phần còn lại phủ men trắng ngà. Trên các loại bình, lư hương quai tùng, lư hương chữ Thọ; cặp tượng đầu khỉ thân rắn, tượng rồng trang trí kiến trúc, tượng ba đầu, tượng Phật Bà Quan Âm ngồi trên toà sen đều thấy sử dụng men ngà, xám.

4. Men ngọc 

• Đặc điểm: Men ngọc đòi hỏi phải sơ nung (Sản phẩm sứ thô mộc, nung qua một nhiệt độ nhất định, thông thường là từ 300 – 500oC) rồi mới tiến hành tráng men. Hoa văn trang trí nhất thiết phải được vẽ trên men. Do được nung khử, tức là nung trong tình trạng yếm khí, thời gian bảo ôn kéo dài nên men rất bóng. Men càng xanh, càng bóng và giống màu ngọc thì càng đẹp.
• Ứng Dụng: Vì men bóng, rửa sạch dễ dàng nên men ngọc thường được dùng để tráng cho các sản phẩm đòi hỏi độ vệ sinh cao: ấm chén, bát đĩa… đôi khi men ngọc cũng được dùng cho các sản phẩm khác là bình hoa

Thế kỉ 14–19 men ngọc được dùng khá nổi trội cùng với men trắng ngà và nâu. Men ngọc, men ngà và nâu tạo ra loại Tam thái riêng của gốm Bát Tràng thế kỉ 16–17. Trên chân đèn men ngọc tô lên những bông sen nổi, băng hoa tròn của dải cánh sen các bông hoa tròn hình bánh xe, các hình rồng, các bông hoa nổi đường diềm quanh vai.

Men ngọc còn dùng vẽ mây, tô lên nhiều góc mảng diềm, đế và các cột dọc của long đình; men rêu sắc sẫm ở các cột vuông mô hình nhà 2 tầng hay một số mảng đường diềm lư hương chữ nhật. Men ngọc, sắc nhạt, trên chân đèn, đế nghê. Trên lư hương tròn men ngọc thấy điểm vào 4 hình chữ S nổi giữa thân và chân cùng một đôi chỗ trên bụng. Men ngọc sắc sẫm còn thấy tô trên một số mảng trang trí nổi, hình nghê của lư tròn và trên diềm trang trí nổi chân trước tượng nghê.

Men ngọc, dù ở các sắc độ khác nhau nhưng sự xuất hiện của nó mang ý nghĩa rất lớn vì chỉ thấy trên đồ gốm Bát Tràng thế kỉ 16–17 và có thể xem đây là một dữ kiện đoán định niên đại khá chắc chắn cho các đồ gốm Bát Tràng trên nhiều loại hình khác nhau.

5. Men rạn

• Đặc điểm: Mỗi một sản phẩm được tráng bởi hai lớp men khác nhau. Lớp men bên trên nhiệt độ co thấp hơn lớp men bên dưới, nên khi lớp men bên dưới chín (khoảng (1200C) thì lớp men trên đã chín và nứt ra, để lộ rõ lớp men màu bên dưới. Do đó chỗ rạn có thể quan sát được.
• Ứng dụng: Men rạn hiện đại được dùng phổ biến với các sản phẩm mang tính hiện đại: ấm chén, bộ trà tây, ấm tách café…

Đây là một loại men độc đáo tạo ra do sự chênh lệch về độ co giữa xương gốm và men. Cho đến nay các tài liệu gốm men cổ ở Việt Nam xác nhận mang men rạn chỉ được sản xuất tại lò gốm Bát Tràng từ khoảng cuối thế kỉ 16 và kéo dài tới đầu thế kỉ 20.

Lư hương khắc minh văn, do gia đình Đỗ Phủ sản xuất vào cuối thế kỷ 16 thể hiện lớp men rạn trên 2 phần dưới của lư hương tròn có thể xem là tiêu bản gốm men rạn sớm nhất. Men rạn có sắc ngà xám các vết rạn chạy dọc và ngang chia ra nhiều hình tam giác, tứ giác.

Cặp chân đèn do ‘Đỗ phủ xã Bát Tràng’ tạo khoảng năm 1600–1618, trong đó men rạn phủ toàn bộ từ miệng tới chân, có màu vàng ngà, rạn trong men, đường chỉ rạn màu đen. Những cặp hiện vật men rạn này rêu có trang trí nổi, ngoài men rạn ra không còn loại men nào khác, đó là những tiêu bản men rạn chuẩn mực của Bát Tràng vào thế kỷ 17.

Thế kỷ 18 Bát Tràng còn sản xuất nhiều đồ gốm men rạn có ghi niên đại. Đỉnh gốm men rạn chế tạo năm 1736, men rạn có màu trắng xám. Một đỉnh gốm men rạn khác, có nắp, thân và đế, chế tạo vào khoảng năm 1740–1768 lại dùng men rạn có màu vàng ngà… Men rạn còn được sử dụng trên các loại hình: chân nến trúc hoá long; ấm có nắp, đài thờ các nắp, cặp tượng nghê.

Thế kỷ 19, các đồ gốm dòng men rạn còn tiếp tục phát triển, bên cạnh việc sử dụng kết hợp men rạn với trang trí vẽ lam. Trên các đồ gốm, thợ Bát Tràng còn đắp nổi, khắc chìm hoặc không trang trí, men rạn có mầu trắng xám.

Mọi thông tin chi tiết, vui lòng liên hệ với chúng tôi qua địa chỉ:

Hotline: 0911.090.826

Địa chỉ: C13, Lô 10, KĐT Định Công, Hoàng Mai, Thành phố Hà Nội.

Showroom: Lô A2- KCN Bát Tràng- Gia Lâm- HN

Điện thoại: 02436 922 999.

Email: xuonggomsuviet@gmail.com